Vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng dân sự- một trong các nội dung của Bộ luật tố tụng dân sự đang trở thành đề tài tranh luận do không có một định nghĩa chính xác về nội hàm của vấn đề này.
Bộ luật tố tụng dân sự 2015 đã được Quốc hội thông qua và sẽ chính thức có hiệu lực vào ngày 01/07/2016. Bộ luật mới đã cụ thể hóa nhiều quy định bất cập của Bộ luật cũ, tuy nhiên, vấn đề xác định “thế nào là vi phạm nghiêm trọng trong thủ tục tố tụng”, được nêu ra tại Điều 326 quy định về căn cứ kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, vẫn còn là một vấn đề có nhiều quan điểm trái chiều.
Trong pháp luật tố tụng hình sự, việc những trường hợp nào là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng được liệt kê rất rõ tại Thông tư 01/2010/TTLT-VKSNDTC-BCA-TANDTC. Tuy nhiên, trong pháp luật tố tụng dân sự, hiện chưa có hướng dẫn cụ thể nào đối với những trường hợp được xem là “vi phạm nghiêm trọng trong thủ tục tố tụng” ngay cả đối với Bộ luật tố tụng dân sự hiện hành. Chúng ta có thể chờ đợi những văn bản hướng dẫn của các cơ quan có thẩm quyền quy định về vấn đề này sau khi Bộ luật tố tụng dân sự 2015 chính thức đi vào hiệu lực, tuy nhiên, từ đây cho đến khi có hướng dẫn cụ thể thì chúng ta cần xác định thế nào?
Thiết nghĩ, việc xác định thế nào là “vi phạm nghiêm trọng trong thủ tụng tố tụng” hiện nay đang có 2 góc độ nhìn nhận khác nhau. Góc độ thứ nhất đó chính là cách nhìn một cách chi tiết và thứ hai là cách nhìn mang tính tổng quan.
Đối với cách nhìn mang tính chi tiết, có thể thấy rằng, mọi trường hợp vi phạm thủ tục tố tụng dù mang tính nhỏ nhất mà chỉ cần đương sự cho rằng nó đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và nghĩa vụ của họ thì tất cả đều phải được xem xét là thuộc một trong những trường hợp vi phạm nghiêm trọng. Nói cách khác, quan điểm này đề cao việc có sự vi phạm thủ tục tố tụng hay không hơn là việc xem xét tổng quát tính nghiêm trọng của nó.
Ngược lại, đối với cách nhìn nhận thứ hai, quan điểm này lại tập trung vào việc phân tích mức độ nghiêm trọng của nó như thế nào, có ảnh hưởng ra sao đến việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của các đương sự và hậu quả pháp lý của nó nếu nó được xác định là một trường hợp vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.
Một ví dụ có thể dẫn giải là trường hợp biên bản hòa giải không thành của Tòa án cấp sơ thẩm không có chữ ký của Thư ký tòa án và Thẩm phán. Rõ ràng đây chắc chắn là một sự vi phạm thủ tục trong quá trình tố tụng. Tuy nhiên, vi phạm này có nghiêm trọng hay không lại là một vấn đề khác. Nếu đối chiều theo quan điểm đầu tiên, vi phạm này sẽ là một sự vi phạm thủ tục tố tụng nghiêm trọng. Nhưng đối với cách nhìn nhận thứ hai, nếu đây là một “vi phạm nghiêm trọng” thì căn cứ theo Điều 326 nó sẽ là căn cứ để tiến hành kháng nghị giám đốc thẩm. Nếu Hội đồng xét xử giám đốc thẩm ra quyết định hủy bản án và tiến hành xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm thì có thật sự giải quyết được nội dung cốt lõi của tranh chấp này không hay là chỉ gây mất thêm thời gian của đương sự để kéo dài việc giải quyết tranh chấp?
Đây là một câu hỏi tương đối khó, tuy vậy, thực tiễn cho thấy Tòa án trong nhiều trường vẫn có một góc nhìn tổng quát hơn dưới góc độ của quan điểm thứ hai nêu trên.