Với 85,63% số đại biểu Quốc hội tham gia biểu quyết tán thành, Quốc hội đã thông qua Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi), sáng 27-11.
NDĐT- Sáng 27-11, với 423 đại biểu tán thành, hai đại biểu không tán thành trên tổng số 425 đại biểu tham gia, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi).
Chủ nhiệm UB Tư pháp QH Nguyễn Văn Hiện cho biết nhiều ĐB tán thành bắt buộc ghi âm, ghi hình mọi hoạt động hỏi cung.
Nhiều ĐB khác cho rằng chỉ nên bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung trong các trường hợp tội đặc biệt nghiêm trọng, bị can kêu oan, không nhận tội hoặc đối với vụ án phức tạp mà dư luận quan tâm để bảo đảm tính khả thi, tránh lãnh phí.
Bộ luật Tố tụng hình sự quy định trình tự, thủ tục giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và một số thủ tục thi hành án hình sự; nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ giữa các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của những người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, cơ quan, tổ chức và cá nhân; hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự.
Một trong những nội dung đáng chú ý của Bộ luật Tố tụng hình sự là bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can (Điều 183). Theo Báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến các đại biểu Quốc hội về dự án Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi) của Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu rõ: Nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội tán thành với phạm vi bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung như dự thảo. Trong khi có nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội không tán thành với phạm vi bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung như dự thảo, đề nghị thu hẹp hơn, chỉ áp dụng trong các trường hợp hỏi cung bị can về tội đặc biệt nghiêm trọng, bị can kêu oan, không nhận tội hoặc đối với vụ án phức tạp mà dư luận quan tâm để bảo đảm tính khả thi, tránh lãng phí.
Do ý kiến của đại biểu Quốc hội còn khác nhau, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã lấy phiếu xin ý kiến các đại biểu Quốc hội. Kết quả như sau: có 45,95% ý kiến đại biểu trên tổng số đại biểu tán thành với phạm vi bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung như dự thảo; có 34% ý kiến đại biểu Quốc hội trên tổng số đại biểu Quốc hội đề nghị chỉ bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can trong trường hợp bị can về tội đặc biệt nghiêm trọng, bị can kêu oan, không nhận tội hoặc đối với vụ án phức tạp mà dư luận quan tâm.
Về vấn đề này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhận thấy, việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung nhằm bảo đảm minh bạch quá trình hỏi cung, bảo vệ bị can, chống bức cung, dùng nhục hình, bảo vệ quyền con người, quyền công dân theo yêu cầu Hiến pháp; đồng thời bảo vệ người hỏi cung, tránh bị vu cáo là cần thiết. Để bảo đảm tính khả thi, hiệu quả, tránh lãng phí, phù hợp với điều kiện nước ta, dự thảo luật quy định việc hỏi cung bị can tại cơ sở giam giữ hoặc tại trụ sở Cơ quan điều tra phải được ghi âm, ghi hình là phù hợp; còn tại các địa điểm tiến hành điều tra khác thì chỉ ghi âm hoặc ghi hình theo yêu cầu của bị can, của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Tiếp thu đa số ý kiến đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị giữ quy định về phạm vi bắt buộc phải ghi âm hoặc ghi hình.
Tuy nhiên, để thực hiện quy định này cần có hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền về trình tự, thủ tục việc bảo quản, sử dụng, lưu trữ kết quả ghi âm, ghi hình việc hỏi cung trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Đồng thời do phải có thời gian để đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất, đào tạo đội ngũ cán bộ thì cần có lộ trình thực hiện việc ghi âm, ghi hình. Vì vậy, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã đề nghị trong Nghị quyết của Quốc hội về thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi) cần có ba nội dung. Cụ thể, giao cho Bộ trưởng Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định chi tiết trình tự, thủ tục việc thực hiện, sử dụng, bảo quản, lưu trữ kết quả ghi âm, ghi hình việc hỏi cung trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử.
Sau khi lấy ý kiến, 45,95% ĐB tán thành bắt buộc ghi âm, ghi hình mọi hoạt động hỏi cung, 34% đề nghị chỉ bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung trong trường hợp tội đặc biệt nghiêm trọng, bị can kêu oan, không nhận tội hoặc đối với vụ án phức tạp mà dư luận quan tâm.
QH ra Nghị quyết giao Bộ trưởng Công an quy định cụ thể nơi có điều kiện để thực hiện việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung kể từ ngày 1/1/2017.
"Chậm nhất đến 1/1/2019 thực hiện thống nhất việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can trên phạm vi toàn quốc", Nghị quyết nêu.
Nguyên tắc suy đoán vô tội
Bộ luật Tố tụng Hình sự sửa đổi cũng quy định: "Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do bộ luật này quy định và có bản án kết tội của tòa án đã có hiệu lực pháp luật.
Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo không có tội".
Bộ luật cũng quy định người bị buộc tội có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô tội, có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa.
Theo đó, Bộ trưởng Bộ Công an chủ trì, phối hợp Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ trưởng Bộ Tài chính và Bộ trưởng Bộ Nội vụ xây dựng đề án về cơ sở vật chất, bộ máy, cán bộ và lộ trình thực hiện việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can theo quy định của Bộ luật này. Giao Bộ trưởng Bộ Công an quy định cụ thể nơi có điều kiện để thực hiện việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung kể từ ngày 1-1-2017. Chậm nhất đến 1-1-2019 thì thực hiện thống nhất việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can trên phạm vi toàn quốc.
Về quyền khai báo, trình bày ý kiến của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo (các Điều 58, 59, 60 và Điều 61). Đa số đại biểu Quốc hội đề nghị giữ quy định của dự thảo về người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền “Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội” như Dự thảo. Bên cạnh đó, một số ý kiến đề nghị giữ như quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành là người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền “trình bày lời khai, trình bày ý kiến”.
Theo giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội thì việc quy định rõ hơn quyền khai báo, trình bày ý kiến của người bị buộc tội như quy định tại Điểm g Khoản 3 Điều 14 của Công ước quốc tế về quyền dân sự và chính trị năm 1966 mà Việt Nam tham gia năm 1982 là cần thiết. Vì vậy, tiếp thu đa số ý kiến đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị giữ quy định này như tại các Điều 58, 59, 60 và Điều 61 Dự thảo.
Do ý kiến đại biểu còn khác nhau, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã lấy phiếu xin ý kiến các đại biểu Quốc hội. Kết quả như sau: có 66,39% ý kiến đại biểu Quốc hội trên tổng số đại biểu Quốc hội tán thành quy định các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. Có 12,55% ý kiến đại biểu Quốc hội trên tổng số đại biểu Quốc hội đề nghị không quy định các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
Tiếp thu đa số ý kiến đại biểu Quốc hội và để bảo đảm thực hiện tốt quyền con người, quyền công dân, tránh lạm dụng trong thực tiễn áp dụng; đồng thời tạo điều kiện cho Cơ quan điều tra chủ động thu thập chứng cứ, đấu tranh hiệu quả với các tội phạm có tổ chức, phức tạp về ma túy, rửa tiền, tham nhũng, khủng bố trong tình hình hiện nay, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho giữ quy định của dự thảo về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt như trong Dự thảo.
Ngoài ra, Bộ luật còn có các nội dung đáng chú ý như mở rộng việc chỉ định người bào chữa đối với“bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật Hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình”, biện pháp điều tra tố tụng hình sự đặc biệt, trình tự xét hỏi tại phiên tòa và về thời hạn tạm giam.
Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi) có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2016.